Weet jij alles over vluchtelingen en asielzoekers? Lees hieronder tien feiten.

1. Hoeveel vluchtelingen zijn er?

Eind 2021 waren er 89,3 miljoen mensen op de vlucht, mensen die noodgedwongen hun thuis verlaten. Ze zijn op de vlucht voor vervolging, geweld of oorlog.

Zo'n 21,3 miljoen onder hen vindt bescherming in een ander land. We noemen deze mensen  vluchtelingen. De meeste mensen blijven (in eerste instantie) immers in hun eigen land, maar in een andere regio. Deze mensen worden interne ontheemden genoemd. 

2. Wat is het verschil tussen een vluchteling en een migrant?

Vluchtelingen zijn mensen die hun thuisland ontvluchten omdat ze daar in gevaar zijn. Maar niet iedereen die vlucht, wordt een vluchteling. Het is een titel die je moet krijgen. Je krijgt die als je nieuwe land zegt dat je recht hebt op internationale bescherming.

De regels kijken naar twee soorten gevaar:

• Je loopt risico om vervolgd te worden om wie je bent. Bv. omwille van je 'ras', geloof, nationaliteit, politieke overtuiging. Of omdat je deel bent van een bepaalde sociale groep. Bv. vrouwen of LGBTI+.
• Je loopt risico op ernstige schade door geweld. Bv. je zou de doodstraf kunnen krijgen. Of er is een serieuze kans dat je gefolterd zal worden. Of er is oorlog waar je woont.

Zegt een onderzoek dat je terecht bang was voor het eerste van die twee gevaren? Dan krijg je de titel 'vluchteling'. En dan ben je erkend als vluchteling. Zo staat het in het vluchtelingenverdrag. Dat verdrag zegt hoe het werkt in België en in het grootste deel van de wereld.
Zegt het onderzoek dat je terecht bang was voor het tweede gevaar? Dan krijg je 'subsidiaire bescherming'. Zie voor meer uitleg bij puntje 5:. 'Welke mensen op de vlucht worden beschermd?' 

Migranten zijn mensen die naar een ander land verhuizen. De reden? Dat maakt niet uit. Misschien wil je er werken, of kreeg je er al een job. Of verhuis je voor de liefde? Een vluchteling is dus een migrant, maar niet elke migrant is een vluchteling.

Meer details vind je in dit WAT WAT-artikel: Wat is een vluchteling?

3. Van welke landen komen vluchtelingen?

In 2022 kwamen de meeste personen die bescherming vroegen in België uit Afghanistan (5.762), Syrië (3.271), Burundi (2.720), Palestina (2.500) en Eritrea (1.882). In het totaal vroegen er in 2022 32.219 mensen voor het eerst bescherming in België. 

Daarnaast kwamen er in 2022 63.356 personen uit Oekraïne naar België, op de vlucht omwille van de oorlog. Deze personen kunnen in België (en in andere landen van de Europese Unie) een statuut van tijdelijke bescherming aanvragen.

Wereldwijd waren in 2021 de meeste personen op de vlucht afkomstig uit Syrië, Venezuela, Afghanistan, Zuid-Soedan en Myanmar.

4. Naar welke landen gaan vluchtelingen?

In 2021 werden de meeste vluchtelingen opgevangen in Turkije (3.8 miljoen), Colombia (1.8 miljoen), Pakistan (1.5 miljoen), Oeganda (1.5 miljoen) en Duitsland (1.3 miljoen).

5. Welke mensen op de vlucht worden beschermd?

Zoals eerder vermeld is niet iedereen die zijn land verlaat een vluchteling. Hoe wordt dan bepaald of iemand in aanmerking komt om beschermd te worden als vluchteling?

• Erkend als vluchteling

Tijdens de twee wereldoorlogen sloegen heel wat mensen in Europa op de vlucht. Om vluchtelingen te beschermen werd in 1951 de Conventie van Genève in het leven geroepen. Dit vluchtelingenverdrag werd ondertekend door 150 landen, waaronder België. Daarmee beloofden deze landen iedereen te beschermen die in zijn eigen land niet beschermd wordt. Op basis van de definitie vastgelegd in dit verdrag kan iemand erkend worden als vluchteling.

Wanneer worden mensen op de vlucht erkend?

• Als ze gevlucht zijn en zich buiten de grenzen van hun land bevinden
• Als ze een terechte vrees hebben vervolgd te worden omwille van hun:
  • ras,
  • religie,
  • nationaliteit,
  • politieke overtuiging.
  • Omdat ze horen bij een bepaalde sociale groep (bv. LGBT, vrouwen, …)
• Als ze geen bescherming kunnen aanvragen/krijgen in eigen land.

Over het algemeen geldt dat mensen op de vlucht moeten kunnen aantonen dat ze individueel vervolgd worden om wie ze zijn, wat ze doen of omwille van de bevolkingsgroep waar ze deel van uitmaken.
Niet iedereen op de vlucht heeft recht op het statuut van vluchteling: oorlogsmisdadigers worden bijvoorbeeld niet beschermd.

• "Oorlogsvluchteling" of subsidiare bescherming

Maar wat als er in een land een oorlog woedt of willekeurig geweld er deel uitmaakt van de dagelijkse gang van zaken? In dat geval zijn alle burgers in gevaar. Dan geldt het principe van individuele vervolging uit de Conventie van Genève niet. Toch hebben mensen uit deze landen een duidelijke nood aan bescherming. Daarom besloot de Europese Unie een nieuwe vorm van bescherming in te voeren: de subsidiaire bescherming. Dit statuut biedt bescherming aan mensen op de vlucht voor een oorlog of burgeroorlog, foltering of onmenselijke behandeling en doodstraf of executie.

Er is dus een verschil tussen vluchtelingen en subsidiair beschermden, maar allebei vluchtten ze weg uit hun thuisland en kregen ze internationale bescherming in een nieuw land. Het is zeker niet verkeerd, als je in beide gevallen over vluchtelingen spreekt.

6. Asielzoeker of vluchteling?

Mensen op de vlucht worden pas erkend als vluchteling nadat het land waarnaar ze gevlucht zijn onderzocht heeft of ze wel echt recht hebben op het statuut van vluchteling. Het land onderzoekt dit tijdens de asielprocedure. Asielzoekers hebben tijdens hun procedure recht op opvang en begeleiding door Fedasil, de federale dienst die de opvang van asielzoekers regelt.

Meer details vind je in dit WAT WAT-artikel: Wat is een asielzoeker?

7. Asiel aanvragen?

Wanneer mensen op de vlucht bescherming willen, moeten ze bij aankomst in ons land asiel aanvragen bij de Dienst Vreemdelingenzaken in Brussel of aan de grenspolitie. Er wordt genoteerd waarom ze op de vlucht zijn, waarna de Dienst Vreemdelingenzaken bekijkt of ons land wel bevoegd is voor de asielaanvraag.

8. Het interview

Na het bezoek aan de Dienst Vreemdelingenzaken, neemt het Commisariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatslozen (=CGVS) het over. Zij onderzoeken het vluchtverhaal op basis van een interview. Dat doen ze aan de hand van vragen als 'Uit welk land komt u?', 'In welke stad of dorp heeft u gewoond?' of 'Wat denkt u dat er zal gebeuren als u zou terugkeren naar uw thuisland?'. De vragen kunnen erg gedetailleerd en moeilijk zijn. Ze vragen de asielzoekers ook bewijzen voor te leggen. Bij dit interview kunnen een advocaat, een tolk en een vertrouwenspersoon aanwezig zijn. Na het interview beslist het Commissariaat-generaal of de asielzoeker erkend kan worden als vluchteling of subsidiair beschermde, of niet erkend wordt. Deze beslissing kan weken, maanden en soms zelfs meer dan een jaar op zich laten wachten.

9. Negatieve beslissing - mogelijkheid tot in beroep gaan

Asielzoekers die een negatieve beslissing krijgen van het Commissariaat-generaal, en hier niet mee eens zijn, kunnen ze in beroep gaan bij een rechtbank, de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (=RVV). Bevestigt de Raad de negatieve beslissing, dan kunnen asielzoekers dit nog aanvechten bij een andere rechtbank, de Raad Van State. De Raad van State zal niet ingaan op het verhaal van asielzoekers, maar zal enkel nagaan of hun asielprocedure volgens de wet is gebeurd.

Als de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen ook beslist om hen niet te erkennen, worden ze niet meer beschermd door ons land. Die mensen noemen we uitgeprocedeerde asielzoekers. Vanaf dat moment hebben deze mensen geen legaal verblijfstatuut meer, geen papieren, geen recht op opvang. Ze krijgen dan een bevel om België te verlaten en kunnen gedwongen worden teruggestuurd.

10. Erkend als vluchteling. Wat nu?

Mensen die erkend worden als vluchteling kunnen en mogen nooit meer teruggestuurd worden naar hun thuisland. Dit staat geschreven in het Vluchtelingenverdrag en het wordt het 'nonrefoulement-principe' genoemd. Het Vluchtelingenverdrag regelt ook de andere rechten en plichten van vluchtelingen zoals onderwijs, werk en de bestrijding van discriminatie.

Wil je meer weten? 

- Cijfers van UNHCR (VN Vluchtelingenorganisatie) 

- Cijfers over internationale bescherming in België

- Website van CGVS (Commisariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen) met meer info over de procedure om internationale bescherming te krijgen